کنترل زیستی گیاهچه‌میری خیار توسط سویه‌های استرپتومایسس تولیدکنندۀ سیدروفور و سلولاز در شرایط نامساعد (Extreme conditions)

چکیده مقدمه: هدف پژوهش حاضر، انتخاب سویه‌های استرپتومایسس آنتاگونیست نسبتاً اکسترموفیل از مجموعۀ میکروبی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی ایران برای بهبود رشد و محافظت خیار در برابر بیمارگر Phytophthora capsici عامل ایجادکنندۀ بیماری مرگ گیاهچه در شرایط گلخانه بود. مواد و روش‏‏ها: ابتدا فعالیت آنتاگونیستی هشت سویۀ استرپتومایسس در برابر سه عامل بیمارگر مهم خیار شامل Pythium aphanidermatum، P. drechsleri و P. capsici در شرایط آزمایشگاه بررسی شد. سویه‌ها از نظر ویژگی‌های فیزیولوژیکی، صفت‌های محرک رشد گیاهی و تولید سیدروفور و سلولاز در حضور مقادیر مختلف NaCl (صفر، 6، 10 و 12 درصد) و در دماهای 29، 37 و 42 درجۀ سانتی‌گراد بررسی شدند. سه سویه با توان مشابه برای تولید اکسین شامل IT25 (متحمل به شوری)، IT20 (نسبتاً گرمادوست) و SS14 با بیشترین درصد ممانعت از رشد P. capsici برای بررسی‌های بیشتر شامل تولید SA و توانایی القای رشد گیاه و کنترل زیستی گیاهچه‌میری خیار در شرایط گلخانه‌ای انتخاب شدند. نتایج: سویه‌ها قادر بودند سیدروفور را در دماهای بیش از 29 درجۀ سانتی‌گراد تولید کنند و تولید سیدروفور در سویه‌های SS14 و IT20 افزایش یافت؛ برعکس، افزایش درصد نمک موجب کاهش تولید سیدروفور به‌واسطۀ استرپتومایسس‌ها شد. افزایش فعالیت آنزیم سلولاز در دماهای زیاد به سویه وابسته بود و تنها در IT20 مشاهده شد؛ درحالی‌که افزایش شوری تغییری در میزان فعالیت این آنزیم ایجاد نکرد. تیمار خاک با SS14 و IT20 موجب افزایش وزن تر و خشک اندام‌های هوایی در تمام تیمارها شد. تیمار IT20 مرگ گیاهچه را به میزان 83 درصد نسبت به شاهد آلوده کاهش داد. بحث و نتیجه‏گیری: دو سویۀ SS14 وIT20  که دارای قابلیت خوبی در کنترل بیماری و افزایش رشد گیاه بودند، ویژگی‌های مشترکی مانند رشد در حضور نمک 6 درصد، تولید سیدروفور و فعالیت سلولازی در شرایط دمایی و شوری مختلف داشتند. عملکرد بهتر سویۀ IT20 و عملکرد ضعیف سویۀ IT25 را می‌توان به‌ترتیب با تحمل‌کردن و تحمل‌نکردن دمای زیاد (42 درجۀ سانتی‌گراد) و همچنین به‌ترتیب با افزایش فعالیت و نداشتن فعالیت سلولازی آنها در این دما مرتبط دانست.